In het NRC van gisteren viel de column van criminoloog Marc Schuilenburg op. Met toestemming van de auteur kunt u hieronder de column lezen. Of u het er nu mee eens bent of niet, het is de moeite van het lezen waard.
De fossiele industrie hoort ook in het beklaagdenbankje
Marc Schuilenburg
Het gezag kijkt te eenzijdig naar ondermijning. Ook Big Oil moet worden vervolgd, voor ondermijning van het milieu. Criminoloog Marc Schuilenburg in de Veiligheidscolumn.
Ondermijnende criminaliteit staat al enige tijd hoog op de politieke agenda in de hofstad. Geen dag gaat voorbij of minister Grapperhaus kondigt een nieuwe maatregel aan om criminele drugsnetwerken te ontmantelen en hun kopstukken achter slot en grendel te zetten. Liefst 110 miljoen euro is extra vrij gemaakt om de strijd tegen drugscriminaliteit te winnen. Naast een flinke zak met geld zijn er ondermijningstafels, ondermijningsbeelden, raadgevers ondermijning, ondermijningscongressen, ondermijningsprogramma’s, ondermijningsteams, ondermijningsapps – allemaal met als doel de drugsindustrie zo snel en zo krachtig mogelijk aan te pakken en de samenleving weerbaarder te maken tegen de invloed van drugscriminaliteit.
Niemand zal beweren dat het bestrijden van zware drugscriminaliteit en de geldstromen die hiermee gepaard gaan, onzin is. Daarvoor zijn de liquidaties en bedreigingen te serieus en het misbruik van legale voorzieningen en de innesteling in woonwijken te groot. Maar de vraag dringt zich op hoe nauw en hoe selectief Den Haag kijkt naar ondermijning. Wanneer ondermijnende criminaliteit gaat over stelselmatig gepleegde misdaad die maatschappelijke structuren aantast, dan kan men niet voorbij aan de activiteiten van de fossiele brandstofindustrie. Zo weten we dat een kleine negentig bedrijven, waaronder Shell, BP en ExxonMobil, verantwoordelijk zijn voor twee derde van alle uitstoot van broeikasgassen. Mede hierdoor worden een miljoen van de naar schatting acht miljoen plant- en diersoorten op aarde met uitsterven bedreigd. Ook weten we dat de olie-industrie al sinds het einde van de jaren 1950 op de hoogte is van de enorme schade die ze aanricht aan het klimaat. Bovendien weten we dat dezelfde bedrijven er alles aan hebben gedaan om effectief klimaatbeleid tegen te gaan, met als toppunt het financieren en verspreiden van misleidende informatie over de opwarming van de aarde en hun aandeel hierin.
Het lijkt mij de hoogste tijd dat de fossiele industrie in het beklaagdenbankje belandt. Al ruim een halve eeuw zorgen deze bedrijven ervoor dat de planeet volledig ontwricht raakt en langzaam maar zeker op haar einde afdendert. Terwijl de bestuurders van Big Oil bakken met geld verdienen, zich verschuilen in gated communities of zich voorbereiden op een verhuizing naar Mars, ondervindt de andere 99% van onze planeet de gevolgen van hun activiteiten, van smeltende ijskappen en stijgende zeespiegels, hittegolven en heftige neerslag, tot mislukte oogsten en massale sterfte van plant- en diersoorten. Je zou verwachten dat dit alles topprioriteit is voor het kabinet omdat hierdoor de bodem onder onze samenleving wordt weggeslagen. Je zou ook verwachten dat politici spreken van de ondermijning van het milieu en dat politie en justitie zich richten op de grootste aanjagers hiervan. Niets is minder waar. De stad New York sleepte vijf grote olie- en gasbedrijven voor de rechter omdat ze hoofdverantwoordelijk zijn voor de klimaatverandering. In Den Haag blijft het doodstil.
Dikwijls hoor je dat het strafrechtelijke instrumentarium niet toereikend is om de fossiele industrie aan te pakken voor de ondermijning van het milieu. Zo zou er geen individualiseerbaar slachtoffer of dader in beeld zijn. Bovendien gaat het bij milieudelicten om handelingen die op lange termijn grote gevolgen hebben voor het leven op aarde, maar waarvan het effect aanvankelijk nog gering of onzichtbaar is. Ook is veel gedrag dat schade toebrengt aan onze samenleving niet strafbaar gesteld. Denk aan activiteiten als de uitstoot van broeikasgassen, exploitatie van dieren in de intensieve veehouderij en het gebruik van bepaalde bestrijdingsmiddelen. Om een begin te maken met de kentering die zo noodzakelijk is, zou het kabinet daarom moeten overwegen om de wetgeving aan te passen en ecocide strafbaar te stellen. Ecocide is de grootschalige beschadiging, verwoesting of vernietiging van het ecosysteem en de levende wezens daarbinnen, in een bepaald gebied door menselijk toedoen. Ook is een uitbreiding van capaciteit en expertise op zowel intelligence als opsporing van milieucriminaliteit broodnodig. Alleen zo kan de ondermijning van het milieu een halt worden toegeroepen.
Kortom, wie ondermijning serieus neemt en de planeet ter harte gaat, kan niet anders dan vaart maken met de opsporing van klimaatcriminelen en de vervolging van de olie- en gasindustrie. We weten wie ze zijn en waar ze wonen.
Marc Schuilenburg is filosoof en jurist. Hij doceert aan de afdeling Strafrecht en Criminologie van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zijn nieuwste boek heet ‘Hysterie. Een cultuurdiagnose’ (2019).
